یک “نقشه راه” برای نجاتِ زندگی این 300 هزار نفر

مهم روزگار این 300 هزار نفر است که همراه شده با سختی و مشکلات و معضلات و آسیب هایی که هیچ وقت پایان نمی یابد و مهم همین 300 هزار نفرند.

فقر، اعتیاد، سرقت، فساد، مشکلات ساختاری، واحدهای مسکونی غیررسمی و در معرض خطر، نبود معابر مناسب، نبود زیرساخت ها و … تنها بخشی از مشکلات حاشیه نشین های کرمانشاه است، حاشیه نشین هایی که برای فرار از خطرات جنگ از مرزها دور شده و به حاشیه های کرمانشاه پناه آورده اند و یا بیکاری و فقرِ روستا آنها را به سمت کلانشهر کرمانشاه فراری داده، اما هرعاملی هم که باعث شده اینها اینجا بیایند بازهم مهم نیست و مهم این است که این 300 هزار نفر حالا اینجا هستند، جایی در حاشیه های شهر کرمانشاه و باید برای زندگیشان و بهبود معیشت و روزگارشان کاری کرد.

در دهه های گذشته بارها و بارها مشکلات حاشیه نشینی به عنوان یکی از اصلی ترین معضلات کشور مطرح شده و طرح ها و راهکارهای مختلفی هم ارائه شده که نتایج نشان می‌دهد آنچنان که باید کارآمد نبوده اند، اینجا اما در کرمانشاه جهاد دانشگاهی با همراهی اساتید و مدیران و مردمان حاشیه نشین طرح تحقیقاتی را اجرایی کرده  که از دل آن «مدل بومی توانمندسازی حاشیه های شهر» استخراج شده است.

به زبان ساده تر این طرح برای اولین بار توانسته واقعیت موجود در حاشیه های شهر را بیرون کشیده و از دل آن مدل بومی برای رفع مشکلات حاشیه ها و حاشیه نشین های شهر طراحی کند، مدلی که مشخص می کند برای رفع این مشکلات چه کارها و اقداماتی باید صورت گیرد و چه کسی و چه نهادی باید این کارها را انجام دهد، مدلی که در آن سهم حاشیه نشین ها هم مشخص شده که خودشان برای رفع مشکلاتشان باید چه همکاری هایی داشته باشند.

بیتا حامد استادیار جامعه شناسی و مدیرگروه جامعه شناسی  سازمان جهاد دانشگاهی کرمانشاه مجری این طرح است که از سال 1394 همراه با یک تیم هشت نفره روی این طرح کار کرده و حالا به خروجی های خوبی رسیده و توانسته اند “مدل بومی توانمندسازی محلات محروم کرمانشاه” یا همان محلات حاشیه نشین را تدوین کنند.

حامد در گفت و گو با ایسنا با اشاره به شروع اجرای این طرح تحقیقاتی از سال 1394، گفت: این طرح در این سال همزمان با اعلام حاشیه نشینی به عنوان یکی از پنج معضل اصلی کشور و با مشارکت و کارفرمایی دفتر مرکز جهاد دانشگاهی کشور و کارفرمای استانی در دستور کار قرار گرفت و زمان اجرای آن هم دو سال برنامه ریزی شد که به دلیل برخی مشکلات ساختاری و عدم تامین به موقع اعتبارات به مدت چهارسال به درازا کشید.

وی افزود: عنوان دقیق این طرح “مطالعه اجتماعی سکونتگاه های محروم شهر کرمانشاه با هدف ارائه راهکارها و مدل بومی توانمندسازی” این محلات است که در زیرمجموعه خود هفت طرح خُردتر شامل موقعیت اجتماعی سکونتگاه های محروم، تاریخ اجتماعی سکونتگاه های محروم، سبک زندگی حاشیه نشین ها، تعاملات اجتماعی حاشیه نشین ها، آسیب های اجتماعی حاشیه نشین ها، اقتصاد غیررسمی و مدل بومی توانمندسازی را دارد.

وی یادآور شد: عملا طرح هفتم برآیند شش طرح قبلی است که مدلی بومی برای توانمندسازی محلات سکونت گاه‌های محروم شهر کرمانشاه محسوب می شود.

این استاد دانشگاه از معضل حاشیه نشینی به عنوان یکی از معضلات اصلی شهر کرمانشاه یاد کرد وافزود: کلانشهر کرمانشاه پرجمعیت ترین شهر غرب کشور است و حدود نیمی از جمعیت استان در این شهر ساکنند که متاسفانه در حال حاضر حدود 300 هزار نفر از جمعیت این شهر یعنی چیز در حدود یک سوم جمعیت آن حاشیه نشین هستند.

حامد عوامل مختلفی را در بروز حاشیه نشینی در کرمانشاه موثر می داند و می گوید: بخشی از این حاشیه نشینی به مهاجرت های زمان جنگ تحمیلی مربوط می شود که بسیاری از مرزنشینان به شهر کرمانشاه مهاجرت کردند.

وی افزود: ازطرفی طی دهه های گذشته شاهد مهاجرت بسیار روستاییان به شهر هستیم و همین امر در رشد حاشیه نشینی کرمانشاه موثر بوده و کنار اینها بالارفتن نرخ رشد جمعیت هم مزید برعلت شده است.

حامد گفت: به هرحال هر عاملی در بروز حاشیه نشینی موثر بوده، امروز ما شاهد جمعیت 300 هزار نفری حاشیه نشین ها در شهر کرمانشاه هستیم که باید برای رفع مشکلات آنها اقدامات جدی صورت گیرد.

وی افزود: در جهان از دهه 90 میلادی مدل های بومی توانمندسازی برای حاشیه نشین ها شکل گرفته، اما تاکنون در استان ما چنین اقدامی صورت نگرفته بود و برای همین دراین تحقیقات تلاش کردیم تا با به دست آوردن حجم مناسبی از داده ها، مدلی بومی برای توانمندسازی این مناطق را در شهر کرمانشاه تهیه کنیم.

وی افزود: در این طرح ما عملا واقعیت های موجود در حاشیه های شهر را استخراج کردیم و مشخص کردیم که بر مبنای ظرفیت ها و وضعیت موجود حاشیه های شهر چه اقداماتی باید برای رفع مشکلات آنها صورت گیرد.

وی تصریح کرد: طرح های بسیاری برای رفع مشکلات حاشیه شهرها ارائه شده، اما در هیچ یک مشخصا به شکل بومی کار پیش نرفته و داده ها در این حجم وسیع از واقعیت های موجود حاشیه های شهر جمع آوری نشده، بطور مثال در این طرح متوجه شدیم که مساجد و مکان های مذهبی مشخصا ظرفیت بالایی برای ارتقا فرهنگ این محلات دارند و این موضوع را از لابلای داده ها و مشاهدات و صحبت های مردم حاشیه نشین استخراج کردیم.

حامد گفت: بر مبنای این داده ها با مشارکت مدیران، پژوهشگران و خود مردمان حاشیه نشین در نهایت توانستیم یک مدل بومی برای توانمندسازی حاشیه های شهر تدوین کنیم که در این مدل اقدامات لازم و کاربردی برای رفع مشکلات حاشیه های شهر شرح داده شده و سهم هر دستگاه و نهاد و … و حتی سهم مردم حاشیه نشین هم در رفع این مشکلات مشخص شده است.

وی افزود: در حقیقت می توان گفت این مدل بومی یک نقشه راه کامل برای حل مشکلات حاشیه نشینان کرمانشاه است.

وی به همکاری دستگاه های مختلف در اجرای این طرح اشاره کرد و افزود: حمایت های مسئولین جهاد دانشگاهی، مدیران ارشد استان و بویژه فرماندار کرمانشاه در این طرح قابل تقدیر است و همکاری خوبی را از مسئولین این دستگاه ها شاهد بودیم.

محلات حاشیه نشین را به شکل “زائده شهر” نبینیم

دکتر نادر امیری عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه رازی و عضو شورای علمی گروه پژوهشی جامعه شناسی جهاد دانشگاهی هم در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه در این پروژه، طرح “تاریخ اجتماعی محلات حاشین نشین” را برعهده داشته، گفت: تحقیقات بسیاری در حوزه محلات حاشیه نشین یا همان محلات محروم صورت گرفته، اما در تمام این تحقیقات کمتر به وجه تاریخی این محلات و پیوند آنها با شهر پرداخته شده است.

این استاد دانشگاه افزود: محلات محروم هریک تاریخ و هویت جداگانه ای دارند و نباید آنها را یکسان دانست و اینکه از بیرون اسم گذاری های مختلفی از جمله محلات حاشین نشین، مناطق اسکان غیررسمی، محلات محروم و … برای آنها انجام می شود کاری از پیش نمی برد و صرفا نوعی بازی با اسامی است.

امیری افزود: از طرفی همواره این محلات و مشکلاتشان با این دید بررسی شدند که چه آسیبی برای شهر دارند و چه خدماتی به شهر ارائه می دهند و باز هم در این مطالعات و بررسی ها همواره شهر مرکز توجه بوده است، نه این محلات.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه پژوهش های بسیاری در حوزه حاشینه نشینی و محلات محروم صورت گرفته گفت: وقتی سراغ مردم این محلات می رویم خسته شده اند که این همه تحقیق شده و نتیجه ای به دنبال نداشته است و باید نوع نگاه به این محلات تغییر کند.

وی افزود: همه باید یاد بگیریم این محلات زائده شهر نیستند و باید هر یک از این محلات را با هویت و تاریخشان بصورت جداگانه دید و برای رفع مشکلات آنها اقدام کرد.

این استاد دانشگاه افزود: همه باید این حقیقت را بپذیریم که در جهانی که نظام آن بر مبنای اقتصاد سیاسی سرمایه داری است، حذف این محلات غیرممکن است و مشکلات این محلات همواره پابرجا خواهد بود، چرا که در تمام جهان و همچنین ایران و استان ما این محلات بر مبنای اقتصاد سیاسی نئولیبرالیسم شکل گرفته اند.

امیری گفت: مادامی که الگوی تقلیل روابط اجتماعی به روابط کالایی مسلط است و به همه چیز کاسبکارانه نگاه می کنیم، مشکلات این محلات همواره پابرجا خواهد بود.

50 درصد مشاغل محلات حاشیه نشین “غیررسمی” است

دکتر وکیل احمدی عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه رازی و عضو شورای علمی گروه پژوهشی جامعه شناسی جهاد دانشگاهی نیز در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه در این پروژه، طرح “اقتصاد غیررسمی محلات محروم” را برعهده داشته، گفت: در این طرح به بررسی اقتصاد غیررسمی در محلات محروم پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که فقر باعث ایجاد و تداوم مشاغل غیررسمی در این محلات شده و نکته اصلی این است که این فقر تنها مربوط به محلات محروم نیست و بلکه این فقر کل شهر است که باعث به وجود آمدن مشاغل غیررسمی در این محلات شده است.

وی افزود: در این طرح بیشتر به دنبال بسترها، زمینه ها و ساختارهای ایجاد مشاغل غیررسمی بودیم و 650 خانوار این محلات در این طرح بررسی شدند.

احمدی گفت: با نتایج به دست آمده به این موضوع رسیدیم که 50 درصد مشاغل موجود دراین محلات غیررسمی هستند و در برخی محلات این عدد به 80 درصد هم می‌رسد.

وی افزود: طبق نتایج به دست آمده 50 درصد جمعیت این محلات غیرفعال هستند و بیکاری جمعیت فعال این محلات حدود 30 درصد و در برخی محلات به حدود 60 درصد هم می‌رسد.

این استاد دانشگاه با مثبت خواندن برخی از این مشاغل غیررسمی، گفت: مشاغلی مانند کارگر ساده ساختمانی، کارگر کشاورزی و سازندگان صنایع دستی مشاغل مثبتی بودند که فواید آن هم خانواده و هم جامعه را در برمی‌گیرد، اما این میان برخی مشاغل مانند مشاغل زباله گرد  مضراتی به دنبال دارد که دامنگیر جامعه هم می‌شود.

احمدی افزود: آنچه که در مجموع به دست آمد این است که اقتصاد غیررسمی این محلات، بار عمده تامین معیشت حداقلی جمعیت شهر کرمانشاه را برعهده می گیرد و اگر این مشاغل نبودند ممکن بود بسیاری افراد هم امروز نبودند، اما متاسفانه مشکلاتی را هم برای افراد، محلات و جامعه ایجاد کرده است.

این استاد دانشگاه در ادامه در تشریح راهکارهای رفع مشکلات این محلات در حوزه مشاغل غیررسمی، گفت: عامل و بستر اصلی در این زمینه فقر است که باید از بین برود که انجام این کار هم تقریبا شدنی نیست، بنابراین باید با انجام برخی اقدامات قدری از مشکلات در این حوزه ها کم کرد.

احمدی تصریح کرد: بطور مثال شهرداری می تواند برای کارگران ساده که سرخیابان‌ها در برخی مناطق می ایستند یک سرپناه ایجاد کند و با اقداماتی اینچنینی می توان تا حدی چنین مشاغلی را ساماندهی کرد.

وی یادآور شد: باید بدانیم که ضرورت معیشت این مشاغل را ایجاد کرده و این امر نشان دهنده این است که “فرهنگِ کار” در کرمانشاه وجود دارد و مشکل این است که این افراد این استراتژی را برای کار در پیش گرفته‌اند.

وی افزود: اینکه برخی افراد انتقاد می‌کنند که فرهنگ کار کرمانشاه ضعیف است که باید به اینها گفت کسی که زباله های شهر را زیر و رو می کند تا وسایل به دردبخور آنها را استخراج کند و از این طریق درآمدی کسب کند، فرهنگ کار دارد، اما استراتژی درستی برای کار انتخاب نکرده و اینها استراتژی است که برای بقا در نظر گرفته اند.

وبینار علمی این طرح 28 بهمن با هدف مروری بر تجارب این طرح برای واحدهای جهاد دانشگاهی کشور برگزار شد و قرار است کارگاه استانی هم برگزار شده و نتایج آن در اختیار مدیران و پژوهشگران استانی قرار گیرد.

منبع:ایسنا