بررسی موانع «اقتصاد دانش بنیان»

میزگرد ایسنا در خصوص «اقتصاد دانش بنیان» با حضور علیرضا کشاورز قاسمی از فعالان بخش خصوصی، مصطفی مافی، رئیس پارک علم و فناوری قزوین و علی رحمانی، معاون هماهنگی برنامه‌ریزی و بودجه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قزوین برگزار شد. در این میزگرد که امین خاکباز، معاون پژوهشی جهاددانشگاهی قزوین به عنوان مجری کارشناس در آن حضور داشت در ابتدا مولفه‌های اقتصاد دانش بنیان و حرکت به این سمت مورد بررسی قرار گرفت.

در ابتدا رحمانی در این خصوص اظهار می‌کند: اقتصاد مهندسی موضوعی است که در اقتصاد به‌دنبال آن هستیم و در واقع آن تصمیمی است که سرمایه‌گذار همه عوامل را در نظر می‌گیرد و سراغ فعالیتی می‌رود که بیشترین بازدهی را داشته باشد. به لحاظ اقتصادی در اقتصاد خُرد تصمیم به سرمایه‌گذاری مهم است و منجر به استفاده بهینه از منابع می‌شود چون همه به‌دنبال بهترین فرصت‌ها هستند و منابع بالاترین سود را برای اقتصاد ایجاد می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: در اقتصاد دانش بنیان دو دسته‌بندی بخش عمومی و خصوصی را داریم، بنابراین سرمایه‌گذاران دنبال حداکثر سود هستند و دولت و مردم نیز به‌دنبال این هستند که حداکثر منافع اجتماعی را داشته باشند و برای رسیدن به این نقطه باید حداکثر سود را اعلام کرد. برای مثال وقتی سرمایه‌گذار بخش خصوصی شروع به کار می‌کند از بازار علامت می‌گیرد و به‌دلیل قوانین سفت و سخت قانون کار باید نیروی کار کمتری جذب کند و در وهله دوم علاوه بر تعهد، هزینه‌هایش افزایش پیدا می‌کند بنابراین ترجیح می‌دهد با هزینه‌های سرمایه‌بر تولید کند.

رحمانی خاطرنشان می‌کند: جامعه به‌دنبال ایجاد شغل است و دولت تلاش دارد از روش‌های کاربر استفاده شود و سرمایه‌گذار اغلب اوقات ترجیح می‌دهد که روش‌های سرمایه‌بر را استفاده کند. مهم‌ترین علامت در اقتصاد این است که اگر از روش دانش‌بنیان استفاده شود سود بیشتر و هزینه کمتری را خواهد داشت؛ اما وقتی که یک شرکت دانش‌بنیان شروع می‌کند باید در ابتدا هزینه و خود را به بازار اعلام کند.

وی اشاره می‌کند: مهم‌‎ترین علامت در اقتصاد این است که اگر از روش دانش‌بنیان استفاده شود سود بیشتر و هزینه کمتری را خواهد داشت؛ اما وقتی که یک شرکت دانش‌بنیان شروع می‌کند باید در ابتدا هزینه و خود را به بازار معرفی کند.

معاون هماهنگی برنامه‌ریزی و بودجه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی با اشاره به بخش کلان اقتصاد بیان می‌کند: اقتصاد به‌دنبال حداکثر تولید بوده و «تولید» هدف کلان اقتصادی است و این اتفاقات در رشد اقتصادی رقم خواهد خورد البته رشد اقتصادی باید همراه با توزیع عادلانه درآمد باشد و بسیاری از افراد ممکن است بگویند این‌ها در تضاد با یکدیگر هستند، رشد اقتصادی و توزیع عادلانه می‌تواند اتفاق بیفتد و این هدف کلان اقتصادی است.

وی اضافه می‌کند: گاهی گمان می‌کنیم که می‌توانیم به اقتصاد دستور دهیم اما قوانین اقتصادی دستوری نیستند و بسترها باید ایجاد شود تا بتوانیم به یک رشد اقتصادی همراه با توزیع عادلانه و تأمین منافع اجتماعی برسیم که همه از آن منتفع شوند.

رحمانی با اشاره به اینکه مباحث مربوط به فساد و رانت نیز وجود دارد، تصریح می‌کند: سرمایه هوشمند است و به جایی می‌رود که در آن بخش امتیاز وجود دارد اگر مسیر درست فراهم باشد تولیدکننده و سرمایه‌گذار در آن مسیر حرکت خواهند کرد. در اقتصاد زیرساخت‌های قانونی و مسائل اجتماعی بسیار موثر هستند.

«رانت» مانع اساسی در تحقق اقتصاد دانش‌بنیان

در ادامه کشاورز قاسمی در این خصوص می‌گوید: رانت را مانع بسیار اساسی در تحقق اقتصاد دانش بنیان می‌بینم تا زمانی که رانت وجود داشته باشد کمتر کسی را خواهیم دید که به اصول پای‌بند باشد، چون کشش به سمت سود حداکثری است. در اقتصادی که ایجا کردیم طبیعی است که اذهان به سمت سود حداکثری ایجاد شده در اثر رانت حرکت کند.

وی خاطرنشان می‌کند: در اقتصاد بحث مزیت‌ها نیز مطرح می‌شود در سطح استانی باید مزیت‌های استانی را شناسایی و به کسی که دنبال سود حداکثری است معرفی کنیم. دولت به‌دنبال یکسری مسئولیت‌های اجتماعی و بخش خصوصی نیز به‌دنبال حداکثر کردن منافع شخصی است و هنرمندی این است که انگیزه شخصی را در راستای مسئولیت اجتماعی تعریف کنیم.

این فعال بخش خصوصی تصریح می‌کند: در استان تعریف مزیت کار دشواری است چون فعالیت‌های مختلفی در آن انجام می‌شود و در هر زمینه مزیت‌های مختلفی وجود دارد؛ در استان باید مزیت‌ها را به درستی تعریف کنیم که بخش خصوصی برای سرمایه گذاری رغبت داشته باشد. زیرساخت‌های بخش دانش‌بنیان با دیگر بخش‌ها متفاوت است بنابراین بهتر است رشته‌های فعالیت را تخصصی کنیم.

وی به موانع اقتصاد دانش‎‌بنیان اشاره و بیان می‌کند: یکسری کاستی‌هایی وجود دارد که به جنبه‌های فرهنگی بازمی‌گردد، در اقتصاد و در تربیت نیروها فرزندان، خود را با واقعیات کسب و کار آشنا نکردیم؛ بنده در اکثر جلسات کمیته پذیرش پارک علم و فناوری استان حضور دارم و می‌بینم که صاحبان ایده با فضای کسب و کار بیگانه هستند که این مشکل به جامعه و تربیت و دانشگاه بازمی‌گردد. باید نهادینه کنیم که ایده ۱۰ درصد تولید را شامل می‌شود، نسل جدید این امر را درک نکرده و در این خصوص آموزش ندیده است، برای همین امر است که بسیاری از ایده‌ها به تولید انبوه نمی‌رسند و در مرحله رشد مقدماتی حذف می‌شوند و عمدتاً کسانی موفق بودند که از بازار وارد تولید دانش‌بنیان شده‌اند.

کشاورز قاسمی اظهار می‌کند: پارک علم و فناوری به‌دنبال یک اکوسیستم برای رشد ایده‌های نوآورانه است که به محصول تبدیل شود اما واقعیت این است که علی‌رغم تلاش‌ها توفیقات درآمدزایی نداشتند.

وی تشریح می‌کند: دولت باید نقش خود را در تصدی‌گری کمرنگ کند و بخش خصوصی وارد میدان شود؛ من شاهد تلاش‌های فراوان پارک علم و فناوری هستم ولی سازوکار دولتی جواب نمی‌دهد و باید بخش خصوصی وارد این حوزه شود. یکسری محدودیت‌ها وجود دارد و بخش خصوصی نگاه می‌کند که ایده به تولید منجر خواهد شد یا خیر؛ باید جنبه خصوصی پارک‌های علم و فناوری تقویت شود در این صورت ایده‌های بیشتر پذیرفته خواهند شد که قابلیت اجرایی داشته باشند.

این فعال بخش خصوصی متذکر می‌شود: در این بین وجود شتابنده‌ها و وی سی‌ها بسیار مهم هستند و می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند همانطور که ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) در برخی از پروژه‌ها ورود پیدا کرده است و هرچه تعداد چنین شتابدهنده‌ها افزایش پیدا کند امورات بهتر پیش خواهد رفت. در این اکوسیستم یکسری خلأهایی وجود دارد که باید هرچه سریع‌تر تقویت شوند.

چقدر در جذب بخش خصوصی به اقتصاد دانش بنیان موفق بوده‌ایم؟

مصطفی مافی می‌گوید: اقتصاد دانش‌بنیان ۱۰۰ درصد ضرورت دارد، دیگر ایران کشوری نیست که بخواهد با فروش منابع نفتی گذران داشته باشد. با نگاه به ۱۰ شرکت برتر دنیا خواهیم دید که از منابع نفتی استفاده نمی‌کنند و همه آنان در انقلاب صنعتی چهارم قرار دارند و ارزش‌افزوده‌ای که ایجاد می‌کنند بسیار مهم است. در دیگر کشورهای دنیا از انقلاب صنعتی چهارم یاد می‌کنند که در ایران از آن با عنوان اقتصاد دانش بنیان یاد می‌کنیم.

وی ادامه می‌دهد: ما تا پیش از این مونتاژکار بودیم و با فروش منابع زندگی می‌کردیم و حالا می‌خواهیم وارد انقلاب صنعتی چهارم باشیم به نظرم در ادبیات مسئولین انقلاب صنعتی چهارم به اقتصاد دانش بنیان ترجمه شده است و الگویی برای همه ما است و اجرای آن ضرورت دارد.

رئیس پارک علم و فناوری استان قزوین تصریح می‌کند: اقتصاد دانش بنیان با توسعه فناوری معادل نیست برای مثال کشور اراده می‌کند موشک و ماهواره بسازد و به این فناوری نیاز دارد و از استارت‌آپ ها حمایت می‌کند آیا صنعت موشکی صنعت درآمدزایی است، پس صنعت موشک و ماهواره اقتصاد دانش بنیان نیست بلکه توسعه فناوری نوین است.

وی خاطرنشان می‌کند: ایده، رسیدن و عملیاتی کردن آن دو سر ماجرا است و در کشور در این ۲ بخش توانمندی وجود دارد هر آنچه را بخواهید تولید کنید دانشگاه‌های کشور توانمندی تولید نمونه اولیه محصول را دارند اما مسئله این است که آیا این محصول می‌تواند به ثروت تبدیل شود و برای کشور درآمدزایی داشته باشد؟ در پاسخ باید بگوییم خیر و اینجاست که بخش خصوصی باید ورود پیدا کند.

مافی متذکر می‌شود: چرا کشور ما در صنعت موشک‌سازی بیش می‌رود و در صنعت خودرو توانمندی چندانی ندارد آیا خودروسازی دشوارتر از ساخت موشک است؟ در پاسخ بگوییم که در مقوله موشک‌سازی تنها با یک مولفه سر و کار داریم اما در تولید خودرو به چندین مولفه نیاز داریم.

زیرساخت‌ تبدیل فناوری به اقتصاد دانش بنیان را نداریم

وی با اشاره به تجاری‌سازی و صادرات مطرح می‌کند: آیا در ایران نمی‌توانیم پراید را ارتقا دهیم و هر سال یک مدل خودرو به بازار عرضه کنیم؟ در پاسخ باید بگوییم به لحاظ فنی بله ولی به لحاظ اقتصادی خیر؛ وقتی می‌توانیم پلتفرم یک خودرو را تغییر دهیم باید تعداد انبوهی از آن را تولید کرده و فروخته باشیم و بخش قابل توجه را برای توسعه زیرساخت و ساخت مدل بعدی تزریق کنیم. سالانه ۵۰۰ هزار پراید تولید می‌شد و ۴۰ سال باید در صنعت خودرو باقی می‌ماند تا سود کرده و خط تولید جدید با خودوریی دیگر راه‌اندازی کنیم. اگر بتوانیم خودرویی بسازیم و توان صادرات داشته باشیم؛ می‌توانیم بگوییم، می‌توانیم مدل‌های جدید به بازار عرضه کنیم.

رئیس پارک علم و فناوری استان قزوین تصریح می‌کند: اقتصاد دانش‌بنیان بزرگ‌ است و نسبت به توسعه فناوری دامنه وسیع‌تری دارد؛ کشور زیرساخت‌های لازم را برای دسترسی به انواع فناوری دارد اما زیرساخت‌های لازم را جهت تبدیل فناوری به یک اقتصاد دانش بنیان ندارد. بنابراین بازیگران مختلف باید وارد بازی شوند.

وی بیان می‌کند: طبق تعاریف تا سطح ۶ ارزیابی سطوح بلوغ فناوری(TRL) بر عهده پارک علم و فناوری است اما از آن به بعد بر عهده کیست؟ در اینجا باید بخش خصوصی وارد میدان شود و محصول با آن برند وارد بازار شود، اما برنامه‌ریزی لازم در این خصوص انجام نشده است.

مافی تصریح می‌کند: سال ۸۹ اقتصاد دانش بنیان مطرح شده است در برنامه چهارم در دهه ۷۰ واژه دانش‌بنیان دیده می‌شود و این نشان می‌دهد که برخی از افراد این تفکر را داشتند. پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد ورود پیدا کردند و تا ۶ TRLحمایت می‌کنیم اما ۱۰ درصد توانستند محصول خود را تجاری‌سازی کرده و بازار محصول خود را ایجاد کنند. در تجاری‌سازی بازیگران زیاد هستند و حتی یک بار برای ایجاد زیرساخت‌ها و تعیین جایگاه بخش خصوصی و حاکمیت برنامه‌ریزی نکردیم. حتی قوانین با هم تداخل دارد و با مجموعه‌ای از قوانین متنقاض مواجه هستیم و هماهنگی لازم انجام نشده است.

انتهای پیام

منبع:ایسنا