سالیکورنیا معجزه سبز بیابان‌های ایران

با توجه به اینکه شوری و خشکی آب و خاک در کشور ما به عنوان یک مشکل جدی مطرح است و هر روز بر وسعت و اهمیت آن نیز افزوده می‌شود و از آنجایی که در شرایط سخت محیطی، تعداد نسبتاً محدودی از گیاهان می‌توانند به زندگی ادامه دهند بنابراین بررسی و معرفی گونه‌های شورزی با توجه به اقلیم کشورمان ضروری به نظر می‌رسد.  به همین منظور ایسنا  قصد دارد به معرفی تعدادی از این گونه‌ها منطبق با شرایط آب و هوایی کشور بپردازد.

یکی از گیاهان شورزی سازگار با شرایط آب و هوایی کشور گیاه سالیکورنیا است. با استفاده از پژوهش‌های انجام شده در خصوص  این گیاه که در حوزه دارویی و صنعتی می‌تواند بازار مناسبی در داخل و خارج کشور داشته باشد، به معرفی آن می‌پردازیم.

بر اساس یافته‌های پژوهشگران: «رشد بالای جمعیت کشور، شور شدن زمین‌های کشاورزی وکاهش منابع آب شیرین باعث شده تا کشاورزی ایران با محدودیت‌های جدی روبرو باشد. بهترین راه حل ارائه شده، مطالعه بر روی گیاهان نمک دوستی است که هم قادر به استفاده از منابع آب غیر شیرین بوده و هم از لحاظ اقتصادی می‌توانند جایگزین محصولات کشاورزی که تنها با آب شیرین قابل آبیاری هستند، باشند».

طبق گزارش محققان داخلی: «آب دریا به وفور در دسترس است و خاک‌های شور هم در سراسر دنیا گسترده‌اند. بر اساس موازین علمی و اعمال روش‌های مناسب بر مساحت عظیمی از اراضی شور، می‌توان به اکوسیستم زراعی با تولید محصول بالا دست یافت. دستیابی به چنین هدفی نیازمند وجود دانش کافی و صحیح برای توسعه مدیریت بیوسالین (شور کشت) و استفاده از اراضی و آب‌های شور است و این روش کشت، مساعدت علمی مهمی در جهت مدیریت خاک‌های تحت تأثیر شوری، آب آبیاری شور و هالوفیت هاست. لذا باید به دنبال راهکارهایی بود تا از آب شور برای مقاصد مختلف از جمله کشت گیاهان علوفه‌ای، درختچه‌ای، دارویی و صنعتی استفاده کرد. از جمله این گیاهان که با تحقیقات مناسب می‌توان به توسعه و تولید آن پرداخت؛ جنس سالیکورنیا  (salicornia) است».

در این مقالات آمده است: «شورزی‌های جنس سالیکورنیا چند سالی است توجه محققان دنیا را به خود جلب نموده است. سالیکورنیا شامل ۱۱ جنس و حدود ۱۰۰ گونه و از خانواده اسفناج یا کنوپودیاسه (Chenopodiaceae)  هستند».

بر اساس یافته‌های این پژوهش: «خانواده اسفناج (Chenopodiaceae)، با حدود ۱۰۳ جنس و هزار گونه و دارای پراکندگی وسیع در سطح دنیاست و از نظر تنوع و تعداد گونه‌ها، دومین مقام را بین خانواده‌های گیاهی دنیا دارد. خانواده Chenopodiaceae از خانواده‌های بزرگ درایران و دارای پراکندگی وسیعی در اکثر نقاط کشور، به خصوص در مناطق شور، از خاک‌های شور و بیابان‌ها، تا سواحل شور دریاها و دریاچه‌های شور (دریای خزر، خلیج فارس، دریاچه نمک و… )  است. اغلب گیاهان این خانواده، هالوفیت هستند و دارای اهمیت اکولوژیکی فراوان و همچنین اهمیت اقتصادی هستند».

مهمترین کاربرد هالوفیت‌ها گیاه‌پالایی آلاینده‌های مختلف از محیط آب، خاک و اتمسفر است

در این پژوهش‌ها مشخص شده است: «مهمترین کاربرد هالوفیت‌ها با توجه به خصوصیات بی‌نظیر آن‌ها در تحمل شرایط نامطلوب استفاده از آن‌ها برای گیاه‌پالایی آلاینده‌های مختلف از محیط‌های آلوده آب و خاک است.گیاه پالایی که یکی از مهمترین شاخه‌های بیوتکنولوژی محیط زیست است، تکنولوژی نوظهوری است که گیاهان و میکروارگانسیم‌های مستقر در محیط ریشه آن‌ها برای حذف، تجزیه یا جذب آلودگی‌های موجود در خاک، آب سطحی، آب زیرزمینی و اتمسفر استفاده می‌شوند.

سالیکورنیا گیاهی شورزی، با مزه شور، آبدار و یکساله است

نتایج پژوهش‌ها نشان داده است: «سالیکورنیا گیاهی شورزی، دارای مزه شور، آبدار و یکساله است. این گیاه با نام‌های تجاری لوبیای دریایی (Sea Beans)،  علف هرز ترشی (Glasswort Pickleweed  ) و  رازیانه آبی مرداب (Samphire Marsh) در دنیا شناخته می‌شود. ارتفاع این گیاه کمتر از ۵۰ سانتی متر است، ساقه‌ها بند بند و آبدار، برگ‌ها کوچک به گونه‌ای که بی‌برگ به نظر می‌رسد و به شکل فلس‌های تحلیل رفته است، به نحوی که در نگاه اولیه گیاه بدون برگ تلقی می‌شود.

بر اساس این پژوهش: «۶ گونه سالیکورنیا در مرکز و جنوب ایران شناسایی شده‌اند. گونه  Salicornia iranica   که قادر است شرایط خشک را تحمل کند در مرکز ایران پراکنده شده و گونه Salicornia    persica   که شرایط باتلاقی و بسیار شور را نیاز دارد در جنوب و مرکز پراکنده شده است. اخیراً این گیاه برای توسعه نوار ساحلی جنوب و کشت در نواحی ساحلی دریای خزر مورد توجه قرار گرفته است.

در این مقالات آمده است: «رویشگاه‌های این گیاه در ایران شامل استان‌های فارس، سمنان،گرگان، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، یزد، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اصفهان، قم و تهران است. بخشی از این گیاه در رودخانه زاینده رود، تالاب گاوخونی، استان فارس و حاشیه خلیج فارس می‌روید. با وجود اینکه ایران یکی از رویشگاه‌های اصلی این گیاه با پراکنش بالا است، مطالعات انجام شده در این باره در کشورما بسیار محدود است. سه دلیل عمده موجب شده است که سالیکورنیا به عنوان یک گیاه روغنی مورد توجه قرار گیرد:

۱-پتانسیل تولید بالا با آب دریا

۲-روغن قابل استخراج قابل مقایسه با روغن گلرنگ

۳-عملکرد مشابه با سویا با آب شیرین».

سالیکورنیا خاصیت آنتی اکسیدانی، ضدالتهابی و ضددیابتی دارد

در این پژوهش آمده است: «این گیاه نه تنها به خاطر مزه شور آن بلکه به خاطر ارزش غذایی بالا در بخش مواد معدنی و ویتامین‌های آنتی اکسیدانی مانند ویتامین C  و بتا کاروتن به صورت تازه مصرف می‌شود. بخش هوایی سالیکورنیا نه تنها منبع خوبی از مواد معدنی است بلکه سرشار ازپروتئین‌ها و ویتامین‌ها است.

بر اساس یافته‌های این پژوهش‌ها: «مطالعات فیتوشیمیایی صورت گرفته بر روی این گیاه حضور اسیدهای چرب، استرول‌ها، ساپونین، مشتقات کلروژنیک اسید، آلکالوئیدها، فلاونوئیدها و سایر ترکیبات فنلی را گزارش داده است.گونه‌های سالیکورنیا در طب سنتی برای درمان برونشیت، هپاتیت و اسهال کاربرد داشته و فعالیت آنتی‌کسیدانی، ضد التهابی و ضد دیابتی از خود نشان می‌دهند».

دانه سالیکورنیا حاوی ۳۰ تا ۴۰ درصد چربی و منبع خوبی از لوریک اسید است

بر اساس مطالعه موردی گزارش شده است: «salicornia persica   حاوی ۳۰تا ۴۰ درصد چربی و منبع خوبی از لوریک اسید است. از آنجا که روغن به عنوان یک کالای استراتژیک در موضوع امنیت غذایی دارای اهمیت است، روغن حاصل از دانه‌های این گیاه می‌تواند به خود کفایی در این زمینه کمک نماید».

محققان دریافته‌اند: «عملکرد سالیکورنیا بیگلوی و سالیکورنیا پرسیکا در مزرعه تکثیری مرکز ملی تحقیقات شوری که با آب ۱۵ds.m  آبیاری شده بودند، در دوره رشد ۲۱۵ روز به ترتیب ۹. ۱ و ۵. ۱ تن در هکتار بدست آمد. در طول دوره رشد ۱۴۰ روز بعد از کاشت میزان زیست توده تر گونه پرسیکا و بیگلوی با آب ۱۵ ds.m  به ترتیب ۳۲ و ۱۵ تن در هکتار بود.»

سالیکورنیا می‌تواند در احیاء چرخه‌های اکولوژیک و اکوسیستم‌های پایدار نقش مهمی داشته باشد

در این پژوهش اشاره شده: « توسعه و کشت این گیاه به صورت زراعی با موانعی مانند عدم دسترسی به بذور اصلاح شده، نبود تجهیزات مکانیزاسیون مناسب کشت این گیاه، عدم دسترسی به صنایع تبدیلی و آب شویی بالا گیاه سالیکورنیا و تجمع جلبک و… روبرو است  اما جلوگیری از فرسایش خاک و اصلاح خاک‌هایی که در معرض شوری و آلودگی نفتی قرار دارند از دیگرجنبه‌های مهم کشت این گیاه محسوب می‌شوند. این گیاه می‌تواند علاوه بر ایجاد مناظر طبیعی در اراضی شور ساحلی با بهبود و احیاء چرخه‌های اکولوژیک نقش مهمی در حفظ زیبایی و ایجاد اکوسیستم‌های پایدار در این مناطق داشته باشد.

لذا با وجود بعضی موانع و مشکلات بر سر استفاده از این گونه، توجه به این گیاه و کشت آن در سطح وسیع و فراهم آوردن صنایع تبدیلی این محصول به خصوص در مناطق جنوبی کشور، ما را در دست‌یابی به درآمدهای پایدار در بخش کشاورزی ایران یاری خواهد نمود».

منابع:

*نگارچی، س و دیگران. (۱۳۹۲). « نقش گیاه سالیکورنیا در کشاورزی پایدار».  اولین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار. صص: ۹-۱ .

*قوام،م. ( ۱۳۹۴).« بررسی گیاه چند منظوره Salicornia کلیدی برای استفاده از آب‌های شور». دومین همایش ملی صیانت از منابع طبیعی و محیط زیست. دانشگاه محقق اردبیلی. صص: ۱-۴ .

*صالحی،م و همکاران. (۱۳۹۶). «تجربه موفق تکثیر بذر سالیکورنیا با منابع آب شور». نشریه آب و توسعه پایدار. شماره ۱. صص:۳۷-۴۶.

*شریفی جهانتیغ، غ.ر و دیگران. (۱۳۹۲). «آشنایی با محصولات  علوفه‌ای جدید». انتشارات نوروزی.  شماره ۱. صص: ۱-۱۳۰.

*اقبالی نژاد،م و دیگران. (۱۳۹۱). «تاثیر غلظت‌های مختلف نمک کلرید سدیم بر روی بهره‌وری و برخی ازصفات فیزیولوژیک و مرفولوژیک گیاه هالوفیت سالیکورنیا». هفدهمین کنفرانس سراسری و پنجمین کنفرانس بین المللی زیست شناسی. انجمن زیست شناسی ایران. صص: ۷-۱.

*محمدی ،ح.ر و دیگران. (۱۳۹۰). « بررسی موانع کشت زراعی گیاه هالوفیت سالیکورنیا با بهر برداری از آب دریا». کنفرانس ملی بهره‌برداری از آب دریا. صص:۱-۴. h

*عسگری‌مهرآبادی، ف و دیگران. (۱۳۹۵). «بررسی خصوصیات فیتوشیمیایی، گیاه‌شناسی و دارویی گیاه Salicornia».کنفرانس دست‌آوردهای نوین در صنایع غذایی و تغذیه سالم. سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی استان البرز. صص:۱-۱۵.

*ا، فرزی و دیگران. (۱۳۹۶). «بررسی کارایی سالیکورنیای اروپایی در گیاه‌پالایی نمک از محلول‌ها». مجله آب و فاضلاب. شماره ۶. صص :۹-۱.

*طیبی، ب و قنبری،ا. (۱۳۹۸). « تاثیر غلظت‌های نمک طعام بر برخی ویژگی‌های مورفولوژیک و فیزیولوژیک سه گونه سالیکورنیا(Salicornia spp.)در شرایط کشت بدون خاک». نشریه علمی اکوفیزیولوژی گیاهان زراعی. شماره۵۰. صص: ۲۶۹-۲۸۶.

انتهای پیام

منبع:ایسنا