آب بندان‌ در مازندران جلوی سیل را می‌گیرد یا سد؟

یکی از نکاتی که این روزها و پس از دو سیلاب مازندران، بر سر زبان‌ها افتاده و بیش از پیش نمایان شده، مسئله سدسازی است. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که سدسازی در کشور یک نکته بسیار مهم و حرکت تأثیرگذار در مقابل سیل‌های ویرانگر است و برخی دیگر نیز تأثیر زیادی برای این امر قائل نمی‌شوند.

این موضوع در مازندران، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند چرا که در این استان، به واسطه احداث آب‌بندان از سوی آبا و اجداد مردم این سرزمین، سدی طبیعی در مازندران به وجود آمده است و بسیاری از کارشناسان توجه بیشتر به آب‌بندان به جای سد را مطرح و خواستار ورود علمی‌تر مسئولان به این موضوع هستند.

چندی پیش بود که مهدی رازجویان معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری مازندران در گفت‌وگو با ایسنا بر لزوم احداث سد در این استان تاکید کرده بود و معتقد بود اگر سدی مانند کسیلیان در سرشاخه کسلیان بنا می‌شد، می‌توانست مانع طغیان رودخانه تلار شود.

همچنین منصور رضایی کلانتری مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای مازندران نیز پیش از این گفته بود که سدها در بارش‌های اخیر و وقوع سیلاب نقش کنترل کننده‌ای داشته به طوری که حجم ذخیره سدهای مازندران به بیش از ۳۰۰ میلیون متر مکعب رسید.

شاید در یک نگاه، اگر به این نکته توجه کنیم که در ۱۰ سال اخیر، ۱۱۲ سیل در مازندران به وقوع پیوست و بیش از ۳ هزار میلیارد تومان خسارت نیز برجای گذاشت، ما نیز با مسئولان اجرایی مازندران هم عقیده می‌شدیم که یکی از اقدامات پیشگیرانه بروز خسارت ناشی از سیل، سدسازی است.

بر اساس این گزارش، اهمیت سدسازی و جلوگیری از بحران‌های ناشی از سیلاب را وزیر نیرو در جلسه شورای مدیریت بحران مازندران بیان کرد. وی معتقد بود که اگر سد شهید رجایی در مازندران وجود نداشت، باید شاهد یک تراژدی غمبار انسانی در مازندران می‌شدیم.

هر چند بسیاری از اساتید دانشگاه معتقدند که نباید در احداث سد نگاه احساسی داشت.

سد یا آب‌بندان؟!

بابک مؤمنی، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور ساری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به ابزار کنترل سیل و نقش سدها در این زمینه، اظهار کرد: بحث احداث سد برای کنترل سیلاب در شرایط خاص خود قابل ارزیابی است و اگرچه وقوع نیافتن سیل ممکن نیست اما با مدیریت بحران می‌توان از شدت آن جلوگیری کرد.

وی با تاکید بر اینکه الگوی بارشی باید در هر منطقه مورد بررسی قرار بگیرد، خاطرنشان کرد: احداث سدهای مخزنی در کوهستان‌های مازندران محدود است و با توجه به اینکه الگوی بارشی، بیشتر در دشت‌ها اتفاق می‌افتد، نگاه به سازه‌هایی مانند آب‌بندان‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور ساری تصریح کرد: از آنجایی که هر ۱۰ هکتار آب‌بندان، ۲۵ هزار مترمکعب آب ذخیره می‌کند، احداث و یا توجه به آب‌بندان در مازندران ضروری به نظر می‌رسد.

مؤمنی با ابراز تأسف از اینکه به مرور زمان، با احداث سد، آب‌بندان‌ها به فراموشی سپرده شدند، گفت: فواید سد موضوعی نیست که در مورد آن بتوان به طور خاص اظهار نظر کرد، اینکه احداث سد برای کنترل سیلاب خوب است یا بد قطعی نیست اما باید گفت خسارت‌های ایجاد شده از سیل به دلیل عدم توجه به آب‌بندان، تجاوز به حریم رودخانه و از کار انداختن شبکه زهکشی مخزنی که آب‌های زمستانه در آن ذخیره می‌شد خود را نشان داده است.

ضرورت نداشتن احداث سد جدید در مازندران / آب‌بندان ها در اولویت هستند

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور ساری با بیان اینکه مازندران در بالادست، نیاز به سدهای بزرگ ندارد، تصریح کرد: وجود آب‌بندآن می‌تواند خطر تهدید سیل و تخریب ناشی از سیلاب را به فرصت تبدیل کند، به طوری که ذخیره سازی آب در آب بندان ها با استفاده از آب‌های نابهنگام زمستانه برای آبیاری اراضی در فصول مختلف فراهم می‌شود.

وی با اشاره به اینکه بند آوردن مسیر آب با احداث سد منجر به خشکی تالاب شده است، تصریح کرد: به دلیل وقوع شدت باران در پایین دست مازندران و احداث سدها در بالادست، از تأثیر ذخیره‌سازی آب و کنترل سیلاب در پایین‌دست کاسته است.

راهکار کنترل سیلاب در مازندران

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور ساری با تاکید بر اینکه احداث سد و اثرگذاری آن در هر منطقه باید با توجه به شرایط اقلیمی موجود مورد بررسی قرار بگیرد و نمی‌توان یک نسخه واحد برای کل کشور پیچید، گفت: احداث و احیای آب‌بندان، احیا و اصلاح شبکه‌های زهکشی، احترام به بستر، حریم و احیای شبکه زهکشی متصل به رودخانه از راهکارهای مشخص کنترل سیلاب در مازندران است.

مؤمنی بابیان اینکه حدود ۲۰ هزار هکتار آب‌بندان در مازندران وجود داشت که در حال حاضر این میزان به ۱۰ هزار هکتار کاهش پیدا کرده است، اظهار کرد: وجود آب‌بندان‌ها در مسیر رودخانه و کنترل سیلاب نقش اساسی دارد.

وی افزود: به دلیل احداث سدهای مخزنی در بالادست، نیاز آبی کشت برای کشاورزان تأمین شده است و از این رو کشاورزان به خشک کردن آب‌بندان‌ها اقدام می‌کنند این در حالی است که در زمان سیل، مطمئن‌ترین نگهدارنده و کنترل کننده سیلاب، همین آب‌بندان‌ها هستند.

گزارش از: راضیه عنایتی خبرنگار ایسنا مازندران

منبع: ايسنا