رفع ابهامات تاریخی و کاربری معبد آناهیتا یا قصر خسرو با آغاز کاوش‌ها
مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی معبد آناهیتای کنگاور از آغاز کاوش‌های باستان‌شنای در این محوطه باستانی بعد از دو دهه وقفه خبر داد و گفت: با استمرار کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه می‌توان پاسخی برای ابهامات تاریخی و کاربری بنا بدست آورد.
مرتضی گراوند (مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی معبد آناهیتای کنگاور) با اشاره به ازسرگیری کاوش‌های باستان‌شناسی در این مجموعه، گفت: درصدد عقد تفاهم‌نامه‌ای با اداره کل امور پایگاه‌ها و دانشگاه تهران هستیم که بتوانیم در هفته میراث‌فرهنگی به این مهم دست یابیم تا در راستای آن دو کار مهم از جمله انجام کاوش‌های باستان‌شناسی در معبد به طور مستقل و حضور تیم باستان‌شناسی دانشگاه تهران را محقق کنیم. سعی ما برآن است تا این پایگاه به سایت باستان‌شناسی دانشجویان دانشگاه تهران تبدیل شود. چراکه معبد آناهیتا تنها تک بنای سنگی است و کاوش در آن اهمیت‌های خاص خود را دارد. دوره‌های آموزشی دانشجویان دانشگاه تهران سال‌هاست در دشت قزوین انجام می‌گیرد و عقد این تفاهم نامه می‌تواند بخشی از این دوره‌های آموزشی را به معبد آناهیتا منتقل کند. این مهم می‌تواند معبد آناهیتا را از رکودی که سالیان سال است به آن دچار شده، خارج کند.
او ادامه داد: در سال ۱۳۴۷ کاوش‌های باستان‌شناسی در معبد آناهیتا آغاز و تا سال ۱۳۵۶ ادامه یافت. پس از آن شاهد وقفه‌ای طولانی در کاوش‌ها بودیم و در سال‌های بعد نیز کاوش‌های جسته و گریخته‌ای انجام گرفت که با توجه به وسعت ۵ هکتاری عرصه، پاسخگوی سوالات مطرح شده درباره این معبد نبود. اکنون حدود دو دهه است که کاوش‌های باستان‌شناسی در منطقه متوقف شده‌اند. البته بازدیدکنندگان نیز مطالبی درخصوص چرایی مغفول ماندن این اثر مطرح می‌کنند و خواستار رسیدگی بیشتر هستند.
مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی معبد آناهیتای کنگاور درخصوص اهدافی که در پس آغاز کاوش‌ها در این محوطه وجود دارد نیز گفت: برنامه ما آن است که اگر این تفاهم‌نامه منعقد شود، کاوش‌ها از تیرماه آغاز شود. هدف اصلی برای فصل نخست، مشخص کردن وضعیت سکوی دوم است. با توجه به تفاوت‌هایی که پلان‌های پیشنهادی از سوی باستان‌شناسان درخصوص بنای تاریخی کنگاور با یکدیگر دارند و ابهاماتی که در گاهنگاری وجود دارد و برخی این بنا را از دوره اشکانی و برخی دیگر متعلق به دوره ساسانی می‌دانند، از این رو نیاز است تا بررسی‌های بیشتری درخصوص این تناقضات انجام شود.
او ادامه داد: در منابع و متون تاریخی نیز شاهد تناقضاتی هستیم چنانکه برخی از مورخین این بنا را معبد آرتمیس یا همان آناهیتا می‌دانند و برخی دیگر از مورخین ایرانی و عرب در قرن ۳ و ۴ این بنا را کاخی برای خسرو یا قصری برای شیرین می‌نامند. باتوجه به آنکه به لحاظ ساختار معماری و اینکه بگوییم این بنا یک بنای مذهبی به صورت پلکانی بوده با ابهام روبه رو هستیم و این ابهام درخصوص گاهنگاری هم وجود دارد. از این رو شناسایی وضعیت سکوی دوم از جهت مشخص شدن پاسخ این سئوالات اهمیت دارد.
به گفته گراوند، در صورت انجام فصل جدید کاوش در معبد آناهیتا، نه تنها ابعاد سکوی دوم مشخص خواهد شد بلکه کارکرد آن نیز مشخص خواهد شد. ارتباط بین سکوها روشن می‌شود و در نهایت می‌توانیم به معماری این بنا پی ببریم و راه‌های دسترسی را حدس بزنیم. درعین حال هنوز برای ما وضعیت سنگ‌هایی که در بنا وجود دارد و علامت حجاران را دارند، مشخص نیست. آقای کامبخش معتقد است این سنگ‌ها نذورات هستند از این روست که علامت حجاران در داخل کار شده و بر روی سنگ‌های تراش نخورده وجوددارد و با سنگ‌های تراش خورده پوشیده شده‌اند و همانند سنگ‌های نمای تخت جمشید که سنگ‌های تراش خورده دارای نام هجار است، نیست.
او در پاسخ به این سوال که آیا این فصل از کاوش‌های باستان‌شناسان در معبد آناهیتا می‌تواند تعریفی دیگری برای این بنای تاریخی به همراه داشته باشد و به نوعی بازتعریفی جدید برای معبد آناهیتا و تغییر آن به قصر خسرو داشته باشد، گفت: طبیعتا مدارک باستان‌شناسی می‌تواند پاسخگوی این مهم باشد و ادعای برخی از منابع تاریخی درخصوص این بنا را زیر سئوال ببرد. البته اگر بپذیریم که بر اساس منابع آشوری در هزاره اول قبل از میلاد به معبد ایشتار در کنگاور اشاره دارند و شاید بتوان پذیرفت که قبل از آنکه این معماری در اطراف این منطقه و سکو شکل بگیرد، به صورت یک مکان مقدس روباز مورد استفاده بوده. با توجه به آنکه آقاب کامبخش اشاره دارد که در ضلع شرقی بنا، گورستان اشکانی و ساسانی بدست آمده و حتا نمونه تدفین‌های هخامنشی نیز مشاهده شده، حتا این احتمال وجود دارد که در گذشته این مکان به صورت یک معبد مورد استفاده بوده و بعدها اضافاتی در اطراف آن شکل گرفته.
مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی معبد آناهیتای کنگاور درخصوص وضعیت مرمت بنا نیز گفت: اقداماتی در این خصوص انجام نگرفته چراکه سنگ‌ها در همان وضعیت ساکن که در گذشته داشتند، قرار گرفته‌اند و تماما کدگزاری شده‌اند تا بتوانند بعدها در جای اصلی خود قرار گیرند. در تلاش هستیم تا ضلع غربی را مرمت کنیم. این مجموعه سال‌ها به حال خود رها شده بود. امیدواریم با آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی، کار مرمت در این مجموعه از سر گرفته شود.
او درخصوص حضور مرمتگران خارجی در معبد آناهیتا کنگاور نیز گفت: تفاهم‌نامه‌ای با دانشگاه ساپینزای رم و کارلو چرتی داریم اما این تفاهم‌نامه پیرو مطالعات و مستندنگاری بناهایی است که در محور و مسیر کنگاور تا قصر شیرین قرار دارند. صحبت‌هایی درخصوص انجام کاوش‌های باستان‌شناسی و انجام کارهای مرمتی با ایتالیایی‌ها انجام شد اما آن‌ها فعالیت‌هایشان پیرو تفاهم‌نامه‌های منعقد شده انجام می‌شود. سعی ما برآن است تا بتوانیم موضوع مرمت را به تفاهم‌نامه موجود الحاق کنیم. اگر ویزا برای این گروه صادر شود، در خردادماه این کار انجام خواهد شد.
گراوند با تاکید برآنکه اعتبارات قطره چکانی که به این مجموعه تخصیص می‌یابد نیز پاسخگوی نیازهای آن نیست، تصریح کرد: عموما این اعتبارات که در حدود ۷۰۰ میلیون تومان است، صرف حقوق پرسنل مجموعه می‌شود. این درحالی است که مرمت بنا نیازمند اختصاص بودجه هنگفتی است. ضلع جنوب و شرقی به دلیل آنکه در دل صخره قرار دارد، به دلیل رانش زمین دچار تغییر شده و نیازمند جانمایی دوباره است.
گراوند گفت: با توجه به شناختی که گردشگران خارجی از معبد آناهیتا دارند و باتوجه به آغاز فصل جدید کاوش‌ها در این مجموعه شاید بتوان به حضور ایتالیایی‌ها در بخش کاوش و مرمت امید داشت. در این میان باتوجه به آنکه بازدید از آثار تاریخی از نوروز امسال بدون محدودیت انجام می‌شود در نوروز شاهد افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی تعداد بازدیدکنندگان از معبد آناهیتا بودیم. البته تعداد بازدیدکندگان کنگاور در سال‌های قبل از شیوع کرونا، از بیستون و طاق‌بستان بیشتر بود.
منبع: ايلنا