زکات؛ کاهشی همراه با رشد و نمو

علی‌رضا آزاد در کانال خود در فضای مجازی در خصوص تفسیر واژه «زکات»، اظهار کرد: واژه زکات نیز همانند «صلاة» معانی متفاوت و در استعمالات بسیاری در سایر ادیان داشته است که امروزه معنای ویژه‌ای در مسائل فقهی پیدا کرده و معمولاً در کنار «خمس» به کار برده می‌شود. واژه زکات ۳۲ بار در قرآن به کار رفته و این رقم با احتساب مشتقات آن به ۶۹ مرتبه می‌رسد که در ۲۶ مرتبه آن واژه صلاة در کنار آن قرار گرفته است.

وی ادامه داد: اهل لغت دو معنی اصلی برای زکات بیان می‌کنند که یکی از این معانی زکات به معنی رشد و نمو و دیگری به معنای پاکیزگی است. به گونه‌ای که علامه طباطبایی نیز می‌گوید که معنای لغوی زکات، تطهیر است و علامه همدانی نیز در کتاب مصباح‌الفقیه می‌نویسد که زکات در لغت به معنای طهارت و نمو است.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: نکته‌ای که در این خصوص وجود دارد این است که همانطور که می‌دانید درختان، در پایان زمستان احتیاج به هرس شدن دارند. به این معنی که برخی از شاخه‌های زائد آن‌ها قطع می‌شود تا شاخه‌های باقی‌مانده، رشد بهتری داشته و میوه و محصول بهتری را به ثمر رساند. به عبارتی دیگر کاهش در کنار نمو صورت می‌گیرد؛ بنابراین زکات نیز به عنوان ‌چنین نموی تلقی می‌شود.

آزاد عنوان کرد: فرد زکات‌دهنده در ظاهر از مال خود می‌کاهد و بخشی از آن را به فقرا می‌دهد، اما این عمل باعث بالندگی و برکت باقی‌مانده مال می‌شود. همانند هرس گیاهان که از گیاه کاسته می‌شود، اما بر نمو و رشد آن افزوده می‌شود. از این رو این عمل را پرداخت زکات می‌نامند.

وی با بیان این‌که «واژه تزکیه نفس نیز از ریشه زکات گرفته شده است»، تصریح کرد: تزکیه نفس یعنی زدودن صفات مذموم و رذیله و پاک کردن قلب از طریق از بین بردن زنگارها، لذا تزکیه نفس با زکات ریشه مشترک دارند. در واقع زکات با اموال انسان همان کاری را می‌کند که تزکیه با قلب انسان انجام می‌دهد.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص مباحث تفسیری و ماهیت فقهی واژه زکات، افزود: در تعریف فقها از عمل زکات عنوان می‌شود که فرد عاقل و بالغ بخشی از اموالی را که مالکیت آن را در اختیار دارد، به فقرا دهد و به گفته مشهور فقها شامل موارد نُه‌گانه گندم، جو، خرما، کشمش، گاو، گوسفند، شتر، طلا و نقره می‌شود. به این ترتیب هر یک از این نه مورد حد نصاب مربوط به خود را دارد به طوری که زمانی که از این حد بیش‌تر شود، زکات به آن تعلق می‌گیرد.

آزاد تصریح کرد: موارد مصرف زکات نیز بنا به آیه‌ای از قرآن هشت مورد بیان شده است. به عنوان مثال در مورد حد نصاب زکات گوسفند گفته می‌شود تا ۴۰ گوسفند لازم به پرداخت زکات نیست و در زکات بیشتر از ۴۰ گوسفند باید یک گوسفند به عنوان زکات داده شود، چنانچه تعداد گوسفندها به ۱۲۱ رسد زکات آن دو گوسفند می‌شود، ۲۰۱ گوسفند سه گوسفند، ۳۰۱ گوسفند چهار تا و به همین نسبت صدتا صدتا تعداد گوسفندهایی که باید به عنوان زکات داده شوند، افزایش می‌یابد.

وی خاطرنشان کرد: در سال نهم هجری، آیه ۱۰۳ سوره توبه نازل شده و در آن زکات واجب شرعی بیان شده است. در این آیه آمده است که ای پیامبر از اموال مردم بخشی را به عنوان صدقه بده تا به واسطه آن تزکیه و تطهیر پیدا کنند و زمانی که زکات آن‌ها را دریافت کردی، بر آن‌ها درود و سلام فرست؛ این‌که تو از آنان تمجید و ستایش کنی به آن‌ها آرامش می‌بخشد.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: نکات کاربستی ویژه‌ای در این آیه وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان لحن و نوع بیان آن را نام برد. این آیه صرفاً همانند دستوری اداری بیان نشده است، بلکه در کنار رویکرد دستوری و بروکراسی خود، به درود فرستادن، تحسین کردن و صلاة رسول بر مردم نیز اشاره شده است. گویی این آیه خوشرویی و خوش‌برخوردی با مردم حتی در خشک‌ترین امور مانند امور مالی را تبیین می‌کند.

آزاد درخصوص موارد استفاده واژه «زکات» در سایر ادیان، بیان کرد: در آیه ۳۱ سوره مریم، حضرت عیسی (ع) می‌فرماید «وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنْتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیًّا» به این معنی که تا زمانی که زنده هستم، خدای من مرا به صلاة و زکات امر کرده است. در این آیه در واقع حضرت عیسی در مورد پاک زندگی کردن و پاک اندیشیدن سخن می‌گوید و زکات را امری تطهیرکننده بیان می‌کند، زیرا فقه شیعه در آن زمان هنوز شکل نگرفته است. به عبارتی این زکات لزوماً به معنای زکاتی که در سال نهم هجری تصریح شده نیست، بلکه دارای معنای دیگری است و به تعبیری دیگر در سال نهم هجری زکات به معنی فقهی امروزی تشریح شده است.

انتهای پیام

منبع:ایسنا